Ik waarschuw je: je hebt er een sterke maag voor nodig! Toch is het ontzettend intrigerend en heel toegankelijk voor toeristen. De Toraja op het eiland Sulawesi (Indonesië) zijn gastvrij en tonen hun culturele rijkdom graag aan geïnteresseerden. Het is goed mogelijk om een begrafenis van de Tana Toraja te bezoeken. Hun leven staat volledig in het teken van de dood. Maar hoe steekt die dodencultuur nu in elkaar? En hoe kan je zo’n begrafenis bezoeken?
De dodencultuur van de Toraja
Als een Toraja overlijdt blijft hij of zij maanden, soms jaren opgebaard in een woning liggen. Dit geeft de familie tijd om afscheid te nemen en voor de uitvaart te sparen. De ceremonie vindt meestal plaats in juli/augustus. Dit is na de rijstoogst, in het droge seizoen. Het is ook een periode waarin de meeste expats in de gelegenheid zijn om terug te komen naar hun geboorteregio.
De persoon in kwestie wordt na overlijden als “ziek” gezien en maakt nog steeds deel uit van het familieleven. Hij krijgt eten, drinken en sigaretten. Er wordt tegen hem gepraat. Wij kwamen een mevrouw tegen die al drie maanden met haar overleden man in bed sliep. Dat is toch een raar idee. Vroeger ging het stinken, tegenwoordig spuit men de lijken in met formaldehyde. Als er voldoende geld is gespaard vindt een ceremonie plaats, die wel een week kan duren. Hoe rijker de familie, hoe groter de ceremonie en hoe meer waterbuffels worden geslacht. De waterbuffels zijn belangrijk, zij zorgen voor een goede reis naar het paradijs.
Begrafenis in Tana Toraja bezoeken
De sociale betekenis van een begrafenis is heel groot in de Toraja cultuur. Het is een reünie voor families en dorpelingen uit de wijde omgeving. Maar ook familieleden die in het buitenland wonen komen ervoor terug. Gasten worden groepsgewijs ontvangen. Er komen vaak honderden bezoekers. Ambtenaren zijn aanwezig om belastingen te innen: voor ieder varken en iedere waterbuffel die wordt geofferd tijdens de begrafenis. Alle giften worden genoteerd. Dit geeft tevens een overzicht van de sociale schulden die de familie vandaag opbouwt en in de toekomst terug moet betalen.
De familie biedt hun mannelijke gasten sigaretten aan. De vrouwen krijgen betelnoot om op te kauwen (een drug waar ze rood speeksel van krijgen). Daarna brengen ze koffie, thee en koekjes. Als ze klaar zijn roept de ceremoniemeester op welke vlonder de groep plaats mag nemen. Hier kunnen de gasten de komende dagen eten, drinken en slapen. Het ontvangstritueel gaat de hele ochtend door. Toeristen lopen er gewoon tussendoor en zijn meer dan welkom. Tegen het middaguur wordt het traditionele gerecht pa’piong geserveerd (varkensvlees met groenten, gegaard in bamboe). Gemaakt van de varkens die de gasten offeren. Wij hebben er zeker 50 langs zien komen. Ze worden achter de coulissen geslacht. En dat gaat er heftig aan toe, kan ik je zeggen. Branden, snijden, villen. Je moet oppassen waar je loopt: overal ligt varkensbloed.
Offeren van de waterbuffel
Het belangrijkste moment is het slachten van de waterbuffel. Op het moment dat de waterbuffel overlijdt, verandert de toestand van de overledene van “ziek” naar dood. De buffel begeleidt hem naar het paradijs. De familie pakt de kist op en draait hem al dansend om, zodat hij zuidwaarts staat. Dit is het moment waarop de tranen bij de familie gaan vloeien. De Toraja geloven dat het paradijs in Zuid-Sulawesi is.
De begrafenisceremonie duurt enkele dagen. Op de laatste dag vinden de hanengevechten plaats. Dit is vooral een mannenaangelegenheid. Mannen uit de wijde omgeving komen er op hun brommers naar toe. Ze gokken grif. De hanen vechten met messen aan hun poten. Een gevecht duurt soms maar een minuut. En tjak, daar ligt weer een dooie haan.
Begrafenis bezoeken?
De Toraja hebben een prachtige cultuur, waarin de dood en het hiernamaals een centrale rol spelen. Het dierenleed wat hiermee gepaard gaat is voor ons westerlingen moeilijk te bevatten. Het raakt in ieder geval de grenzen van mijn cultureel relativisme. Toch raad ik je zeker aan om een begrafenis te bezoeken. Het is een indrukwekkende ervaring. Voor een sfeerverslag van een begrafenis verwijs ik je graag naar mijn reisverslag over onze reis naar Sulawesi. Daarin kun je lezen hoe wij het bezoeken van een begrafenis hebben ervaren.
Tips voor het bezoeken van een begrafenis in Tana Toraja:
- Ga om te beginnen in juli of augustus naar Sulawesi. Dat is de periode waarin de meeste begrafenissen plaatsvinden. De regio is groot. Volgens onze gids wonen er nog ongeveer 500.000 Toraja. Er is altijd wel ergens een begrafenis de bezocht kan worden in deze periode.
- Rantepao is je beste uitvalsbasis om de regio te bezoeken. Er zijn voldoende accommodaties in deze stad, in alle prijsklassen. Je kunt Rantepao makkelijk bereiken met de bus (8 uur vanuit Makkassar/vooraf reserveren), per vliegtuig of met je privéchauffeur (als je wat luxer reist).
- Zorg voor een lokale Toraja gids. Vanuit Rantepao worden allerlei tours georganiseerd. Het is niet makkelijk om de regio op eigen gelegenheid te bezoeken. Een Toraja gids weet waar de begrafenissen plaatsvinden en zorgt voor toegang. En bezoek dan samen met hem ook enkele dorpen in de omgeving. Je krijgt er geen spijt van!
- Neem (kruidnagel)sigaretten mee. Tja, weer zoiets. Wil je wel sigaretten geven? Aan ons is verteld dat dat het meest gewenste cadeau van toeristen is.
- En voor de wandelaars onder ons: je kunt een mooie tweedaagse trekking langs de groene rijstvelden doen. Onderweg kom je grazende waterbuffels en zwaaiende kinderen tegen en ‘s nachts slaap je bij een homestay. Wij sliepen bij mama Yos.
Meer interesse in Indonesië?
- Als je graag wilt weten hoe wij onze reis naar Sulawesi hebben ervaren, lees dan hier ons reisverhaal over natuur en cultuur op Sulawesi.
- Het authentieke Indonesië kom je ook tegen op de eilanden Komodo en Flores. Ik vertel je wat wij de hoogtepunten vinden!
Ik weet niet of ik zo’n begrafenis bij zou kunnen wonen en tegelijkertijd intrigeert het me wel. Heel bijzonder hoe andere culturen omgaan met de dood. Maar om nou nog maanden met je dode echtgenoot in één bed te slapen… Ik moet er niet aan denken!
Toen die mevrouw aan mij vroeg of ik dat zou doen, riep ik ook heel hard “NO!! Never, ever. Ieuwww.” Stel je voor…
Wat een bijzonder verhaal, heel interessant om te lezen! Ik had nog nooit eerder van Tana Toraja gehoord. Ik vind het heel fascinerend hoe de dood in veel andere culturen als een feest wordt gevierd en heel speciaal dat jullie hier gewoon te gast mochten zijn. Het gedeelte over het dierenleed ging me alleen wel een beetje te ver want ik hou van alle dieren haha.
Dankjewel voor je reactie. Je hebt helemaal gelijk over het dierenleed. Dat zou ook van mij wel anders mogen.
Sinds ik tijdens mijn opleiding toerisme mijn docent gepassioneerd over Toraja hoorde spreken ben ik geïnteresseerd in dit stuk Indonesië. Een dergelijk ritueel meemaken, is wel heel erg speciaal zeg! Die Tau – tau poppen zijn mooi en creepy tegelijkertijd. Bedankt voor het delen van je bijzondere verhaal
Ja, ik raakte ook tijdens mijn studie geïntrigeerd (culturele antropologie). Het heeft jaren geduurd voordat ik er eindelijk naar toe ging. Het was al lang een grote wens.